SOSYETE | Kondisyon travayè ayisyen nan magazen chinwa nan Sendomeng

Depi kèk  tan, move lavi fè anpil jèn gason  ak anpil  jenn fi ap kouri kite peyi a pou ale chache lavi miyò toupatatou nan lòt peyi. Chak jou yon moun ak paspò oubyen san paspò travèse fwontyè ale nan peyi    Sendomeng. Jenn sa yo souvan fè fas ak anpil difikte tankou imigrasyon ak lòt ankò.

Nan Sendomeng  li fasil  pou yon aysiyen jwenn travay. Kit li te gen yon paspò ki gen yon viza sou li. Oubyen li pa ni youn ni lòt. Ayisyen  yo se nan tienda yo travay plis, sa ke nou rele  magazen  ba bò isit.  E magazen sa yo nou jwenn yo sitou Duarte, zòn nou te di anba lavil pou isit. E pifò magazen  sa yo se pou chinwa yo ye.

Sou 10 amplwaye ki gen nan yon magazen, w ap jwenn 9 ladan yo se aysiyen  oubyen tout se ayisyen. Domikiken pa travay nan magazen sa yo fasil paske lè  chinwa sa a yo ta vyole dwa dominiken yo, yo ka pote plent  pou yo bò kote leta dominiken. Sa ki fè  yo konn pran sanksyon kont chinwa sa a yo  e fè  yo peye. Ebyen,  yo pito bay aysiyen  travay, konsa  yo kapab fè  yo sa yo vle.

Kobyen kòb yo peye yon ayisyen ka p travay  nan tienda ?

Tout ayisyen  k ap travay nan magazen  pa touche  menm kantite  lajan.   Lè  ou anplwaye, ou touche plis pase lè  se sou kontra  w ap travay. Men li pa fasil pou w jwenn yo anplawye  yon ayisyen.  Yo plis fè  kontra ansann  ak yo. Pou pi piti   yon travayè ayisyen touche 3500 peso pa kenzèn. Li ka  4000, 4500 rive jiska 5000 peso chak kenzèn. Pafwa ou ka jwenn li gen yon ti bagay amplis sou 5000 peso  a, men li difisil. Yon salè ki pa gwo men aysiyen  yo rive viv ak li paske an Ayiti yo konn pa jwenn li ditou « Travay  mwen nan Sendomeng  se yon esperyans  mwen pap janm  bliye. Men m si ti kòb la pa gwo, mwen  rive viv ak li. Nan touche chak kenzèn 5000 peso, ladan l mwen peye kay, mwen ede fanmi m ki ap viv Ayiti. Ayiti bagay  yo pi difisil. Pou nenpòt ti travay yo souvan mande w kouche. Men sendomeng li pa konsa. Ou kite yon magazen  jodi a demen  ou rejwenn  lòt » se temwanyaj  yon jenn fanm kap travay nan magazen  chinwa.

Travay  nan magazen yon travay  esklav

Depi ou ap travay  nan magazen  chinwa, ou vini yon esklav. Yo pran  tout tan w nèt. Ou tankou  paka fè  anyen pèsonèl pou tèt ou. Ou travay tankou  bourik. Ou travay chak jou depi 7 tè nan maten pou rive 4 oubyen 5 è nan aprè  midi. Gen travay  ki fini jiska 6 zè menm. Sèlman  jou dimanch ou gen chans fini travay  a 2 oubyen  3 zè.

« Mwen renmen  etidye . Mwen vle  etidye. Men koz travay  la m paka  fè okenn  etid. Nan sans sa a chinwa yo profite  de aysiyen  yo paske  yo konnen yo pa gen okenn kote  pou pote plent.  Ayiti mwen te etidye  syans enfimyè. Plizyè  ane  aprè m fini ak etid  la mwen pa janm  rive jwenn travay. Sa ki koz m te oblije al fè  esperyans  lan Sendomeng. E premye travay  mwen se nan magazen m te  fè l » pawòl yon yon jenn fi ki t ap travay  nan magazen.

Tès gwosès,  yon egzijans  tout magazen chinwa fè.

Avan ou komanse nan nenpòt magazen  chinwa yo  voye w al fè  tès gwosès. Lwa peyi a pa dakò yo  revoke pyès moun ansent nan travay. Si sa ta rive yo dwe dedomaje moun nan. Lajan  dedomajman an se yon gwo sòm. Konsa olye pou nan problème ak lalwa  yo prefere egzije  moun yo yon tès gwosès. Malgre medam  yo konn bay tès ki moutre ke yo pa ansent , chinwa prete  yon atansyon  ak yo pou wè  si yo pa bay siy moun ansent, sitou si moun nan nouvo nan travay  la.

Gen plizyè  jèn fi ki pèdi travay  yo akòz sa.  « Lè  mwen gen règ mwen li fè m malad anpil. Li banm gwo doulè  vant fè mal ak vomisman. Jou ki te fè  m dezyèm jou nan travay la m te gen règ mwen. Mwen  te pase  tout jounen an ap vomi. Chinwa yo te kesyone m . M te fè yo konprann se konsa m ye chak mwa. Men kou lè  te rive pou m te ale lakay mwen, yo te peye m de jou m te travay  yo. Yo te di m  pa bezwen  vini ankò » se temwanyaj  Linda.

Chinwa yo pafwa konn pa respekte limit. Yo konn mande  w yon seri  de bagay  ki gen pou wè  ak travay,  men  pito se vi prive w. Yo menm  arive  mande kèk medam fè  planin. Sandra gen 28 tan sou tèt li, l ap travay  nan yon magazen ak chinwa. Nan travay  la yo mande l fè planin. Li pa dakò . Li twouve chinwa yo ale twò lwen. Epi  tou li pap viv ak gason. Li pa gen menaj. Sa gen  yon ti tan li pa menm  fè  bagay. Li  di chinwa yo pase pou l fè  planin  li pito kite travay la . E chinwa  yo pat revokel. Men Sandra deklare gen chinwa ki pi di e pi rigid pase  lòt. Li gen chans  yo pat revoke l paske li pat vle fè planin  nan. Konsa tou gen kote depi w te di non an ki t ap voye w ale.

Fedia STANISLAS

SOSYETE | Anpil mizè pou jwenn fè oubyen  pran kat dèmalòg la

Dekrè sòti pou mete près yon sou moun pou fè  nouvo kat identité dèmalòg la. Men yo pa pran okenn  mezi  nan  nan sant yo pou  nan fason y ap fè  sa.

Ayiti tout bagay  posib. Koripsyon an tout kote. Pafwa li ka pèmèt nenpòt moun kòwonpi. Nan fen 2019 otorite  isit te pran dezisyon vini ak yon nouvo kat identite. Sa yo rele kat dèmalòg. Depi premye fwa yo te anonse dezisyon  sa a te gen pale anpil kòmkwa kat saa se yon mannigèt pouvwa anplas la pou ka fè  fwod elektoral nan eleksyon  ki ap vini yo. Premye moun yo te anonse ki te dèyè  dosye  sa a se te Martine Moise, madan prezidan an.

Nan lane 2020 an gen yon arete  ki te soti ki te di nenpòt yo jwenn ki ap mache san kat sila a , yo ka arete l , fèl peye amanm. Yon bagay  anpil moun pat dakò.  Malgre peyi a konfine koz kowonavirus ki ta p fè  ravaj sa pat anpeche  moun te pil sou pil  nan liy pou fè  kat sila a.Koze fè  kat sila a , li pa fasil ditou . Ditou.  Pou w fè  ou oblije pèdi yon jounen pou sa a.  A la fen ou ka rive pa menm fèl koz pwoblèm  enèji. Ou  gen dwa ale , yo fè  w pèdi  tout tan w nan yon li y, aprè  ou tande gaz vini nan delko. E pou jwenn gaz pou fè  delko saa pati ankò sa pran anpil tan.

Si nou ap pale koripsyon ki gen nan fè kat sila a, ebyen biwo oni  ki sou wout frè a chanpyon an sa. Yo fè  yon liy sou pretèks   pou moutre  gen liy.  Men yon moun ki gen pran liy sila kapab pase tout  jounen an nan liy sa a anba solèy cho san li pa janm pase. Liy sa a pa janm mache ou sèlman gade ou wè  moun ki pat janm nan liy la a ap vini pase rantre andan al fè  kat. Moun sa yo ki te kite lakay yo pran liy lan menm pa ka jwenn sèvis. Sekirite ap gade san di yon mo. Kòmsi se pou lafòm yo mete  yo la .

Nan sans  sa a  gen yon seri de moun, sa nou ta rele raketè a  ki ap pran lajan nan men moun pou yo fè  w rantre. Yo ka pran pran 100, 125, 150 gds. Depi nan rantre biwo a, yo tou kanpe devan pou y ap mande w si ou pa pase vit. Si w pa dakò peye , menm  uo menm,  yo tou di w w ap pase jounen an la. Men si ou asepte pou w peye a, yo pran , yo ale avèk ou mete w andan biwo . Gen kèk moun ki konn nan liy lan ki konn pale anpil pou sa. Lè  saa moun  ki ap pran lajan nan menmw pou fè  w rantre  di moun  sa yo se yo ki jere  bien sa yo. Sa yo vle a se yo se li k ap pase.

Nou pa konnen  ki lyen ki genyen  ant Responsab biwo  a  ak moun sa yo. Men pèsòn pa janm di anyen.  Byen ke gen sekirite moun sa yo pase  sekirite yo lòd jan yo vle. Se tankou se yo ki te sekirite. Se yo ki Responsab sant lan. Si w ta leve vwa v pale ak yo pou denonse sa y ap a yo ka menm di w ou pap rantre fè oubyen pran kat. Depi yo fi n di w sa la p difisil  pou w rantre  vre.

Fedia STANISLAS